Nazım türleri, genellikle yapıları, özellikleri, kullanılan dil ve biçimleriyle farklılık gösterir. Bu türler, şiirin biçimsel özelliklerine, anlatım tarzına ve kullanılan ölçüye göre tanımlanabilir. Nazım türlerinin bazıları şunlardır:
- Gazel: Divan edebiyatında kullanılan ve genellikle aşk, sevgi, ayrılık, doğa gibi konuları işleyen bir nazım biçimi.
- Kaside: Bir konuyu övmek veya dilemek amacıyla yazılan uzun şiirsel eserlerdir. Genellikle övgü, methiye, nasihat, dini içerikli olabilir.
- Rubai: Dört dizeden oluşan, ölçü ve uyak bakımından belirli kurallara bağlı kısa şiirlerdir. A, A, B, A şeklinde bir uyak düzenine sahiptir.
- Mesnevi: Düz yazıya yakın anlatım içeren, genellikle manzum bir şekilde yazılan hikaye ya da öğüt veren şiir türüdür.
- Destan: Genellikle kahramanlık, tarih, mitoloji gibi konuları işleyen, uzun soluklu şiirlerdir. Türk edebiyatında öne çıkan örnekler arasında "Şehname" ve "Dede Korkut" destanları bulunur.
- Serbest Şiir: Ölçü ve uyak kısıtlaması olmadan yazılan, geleneksel kalıplardan bağımsız bir biçimde ifade edilen şiirlerdir.
Nazım türlerini belirlemek için, şiirin kullanılan ölçüsü, dizesi sayısı, uyak düzeni, anlatım tarzı gibi özelliklere bakılır. Ayrıca, bir nazımın hangi türe ait olduğunu anlamak için içerdiği tema, anlatım amacı ve dil yapısı da değerlendirilir.
Örnek olarak, Türk edebiyatının en ünlü gazel şairi olan 13. yüzyıl şairi Yunus Emre'nin "Beni Candan Usandırdı" gazeli, gazel türünün güzel bir örneğidir. Kaside türünde ise ünlü şair Ahmed Paşa'nın "Hisar'da Gün Batarken" adlı kasidesi, övgü dolu bir yapıya sahiptir. Rubaiyat türünde, ünlü şairlerden Ömer Hayyam'ın rubailerini örnek olarak verebiliriz. Mesnevi türünde ise Mevlana Celaleddin Rumi'nin "Mesnevi" adlı eseri, hikaye anlatımı ve öğütleri içeren bir yapıya sahiptir. Destan türünde ise Türk edebiyatının önemli destanlarından biri olan "Dede Korkut Kitabı" örnek gösterilebilir. Serbest şiir örnekleri ise genellikle modern edebiyatın önemli şairlerinin eserlerinde bulunabilir.
